مراحل انتشار اوراق مشارکت در شهرداری  

1- تهیه گزارش امکان‌سنجی پروژه‌های اوراق مشارکت،
2- اخذ مصوبه شورای اسلامی شهر،
3- اخذ مجوز وزارت کشور،
4- دریافت موافقت اصولی از بانک مرکزی،
5- انتخاب بانک عامل،
6- انتخاب متعهد پذیره‌نویسی و بازارگردان،
7- انجام مراحل اجرایی انتشار اوراق مشارکت،
8- صدور مجوز انتشار اوراق مشارکت توسط بانک مرکزی،
9- انجام مراحل اجرایی انتشار اوراق مشارکت.
در آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت اوراق بیان شده است که بانک عامل بانكی است كه از طرف ناشر نسبت به عرضه اوراق برای فروش، پرداخت سود علی الحساب و قطعی، بازپرداخت اصل مبلغ اوراق مشاركت در سررسید یا بازخرید آن قبل از سررسید، كسر و پرداخت مالیات موضوع ماده 7 قانون و انجام سایر امور مرتبط، طبق قرارداد عاملیت مبادرت می ورزد. برخی از مواد این آیین‌نامه در زیر آمده است:
ماده 9: تاریخ، شرایط و مراحل انتشار و عرضه اوراق به پیشنهاد ناشر و با موافقت بانك مركزی، با توجه به شرایط بازار سرمایه تعیین می‌شود. تمدید مهلت عرضه با تایید بانك مركزی امكان ‌پذیر است.
ماده 10: ناشر پس از اخذ مجوز انتشار اوراق مشاركت باید مراتب را از طریق رسانه های جمعی به اطلاع عموم برساند. متن اطلاعیه انتشار باید قبلاً به تایید عامل برسد.
ماده 16: ناشر موظف است طبق اعلام عامل وجوه لازم را جهت پرداخت سود و اصل اوراق مشاركت، در سررسیدهای مربوط تامین و در اختیار عامل قرار دهد. هرگونه تاخیر در تامین منابع فوق، مشمول پرداخت وجه التزام تاخیر تامین منابع به میزان مقرر در قرارداد عاملیت خواهد شد.
ماده 21: ناشر موظف است، اطلاعیه حاوی گزارش وضعیت مالی و عملكرد اجرایی طرح را همراه اظهارنظر امین، پس از كسب مجوز انتشار اطلاعیه از بانك مركزی، حداقل هر شش ماه یا در مقاطعی كه توسط بانك مركزی تعیین می گردد، از طریق یكی از روزنامه های كثیرالانتشار منتشر نماید.
ماده 22: امین موظف است، نسبت به مصرف وجوه، نگهداری حساب‌ها و صورت های مالی طرح رسیدگی و اظهارنظر نماید و گزارش های مربوط را حداكثر هر شش ماه یك بار، به بانك مركزی ارائه دهد.
ماده 23: امین مكلف است، نسبت به مقررات و ضوابط حاكم بر معاملات ناشر در طرح هم چنین انطباق معاملات انجام‌شده با ضوابط و مقررات مربوط رسیدگی و اظهارنظر نماید. هم چنین امین مكلف است ظرف مدتی كه به موجب قرارداد منعقدشده با بانك مركزی تعیین می شود، نسبت به كفایت روش های حسابداری ناشر در طرح رسیدگی و اظهارنظر نماید.
ماده 24: عامل، اوراق مشاركت را برای فروش عرضه و سود علی الحساب اوراق را پس از كسر مالیات در مقاطع تعیین‌شده پرداخت می نماید.
ماده 25: عامل، اصل مبلغ اوراق را در سررسید با رعایت ماده 15 این آیین نامه بازپرداخت می نماید.
ماده 26: عامل، سود قطعی اوراق مشاركت را پس از كسر مالیات و تایید بانك مركزی پرداخت می نماید.
تجارب سازمان نوسازی شهر تهران نیز می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد که می‌توانید به مركز اطلاع‌رسانی اینترنتی این سازمان مراجعه كنید.

 نکاتي کاربردي پيرامون اوراق مشارکت شهرداري ها  

امروزه بزرگ تر شدن و غير متمرکز شدن شهرها باعث افزايش مسووليت دولت هاي محلي و شهرداري ها براي تامين مالي خدمات و زيرساخت هاي شهري شده است و از همين رو است که سازمان هاي مختلف شهري هر روزه با کمک متخصصين حوزه مالي به ايجاد روش ها و ابزارهاي جديد براي تامين مالي پروژه هاي شهري مي پردازند؛
فقط در شرق آسيا تخمين هاي خيلي محافظه کارانه نياز به بيش از هزار ميليارد دلار براي ايجاد زيرساخت هاي شهري در يک دهه آينده را نشان مي دهد. در ايران و ديگر کشورهاي در حال توسعه از يک طرف سرعت توسعه شهري بسيار بالاست و از طرف ديگر، شهرداري ها بيش از کشورهاي توسعه يافته از لحاظ بنيه مالي دچار ضعفند و اگر در اين کشورها روش هاي نويني براي تامين مالي شهري ابداع نشود، روز به روز عقب ماندگي شهري در آنها بيشتر مي شود.
   
دخالت مردم و بخش خصوصي در توسعه شهري به کمک ايجاد ابزارهاي مالي جديد
 روش هاي مرسوم و معمولي که شهرداري ها براي تامين منابع مالي مورد نيازشان براي توسعه زيرساخت هاي شهري در اختيار دارند، دچار محدوديت هاي سياسي و اجتماعي بسياري است، مثلاشهرداري ها نمي توانند عوارض و ماليات شهري را به هر اندازه که نياز دارند بالاببرند و از طرف ديگر، رديف هاي بودجه اي که دولت در اختيار شهرداري مي گذارد، هم محدود است. در کشورهاي پيشرفته روش هاي نويني براي تامين مالي پروژه هاي شهري به وجود آمده است، يکي از معمول ترين روش هاي تامين مالي شهري در جهان که در ايران هم طي چند سال اخير مقبوليت و محبوبيت بالايي يافته است، انتشار اوراق قرضه شهري يا همانطور که در ايران ناميده مي شود، اوراق مشارکت شهرداري ها است.
پايه و اساس اکثر روش هاي نوين تامين مالي دخالت بخش خصوصي و مردم و استفاده از ظرفيت هاي موجود در خود جامعه است؛ گفتيم که يکي از اين روش ها انتشار اوراق قرضه شهري است؛ در اکثر کشورهاي توسعه يافته انتشار اوراق قرضه شهري تبديل به رويه اي عادي و معمول براي تامين مالي پروژه هاي شهري شده است.
    
    انتشار اولين اوراق قرضه شهري در آمريکا
اولين اوراق قرضه شهري (municipal bond) توسط شهرداري نيويورک در سال 1812 منتشر شد و در حال حاضر بازار اين اوراق به جايي رسيده است که بيش از پنج هزار شهرداري در آمريکا هستند که اوراق قرضه آنها از کوچک ترين شهرداري گرفته تا بزرگ ترين، در بازار خريد و فروش مي شود.
    
    انتشار اولين اوراق مشارکت شهرداري در ايران
اولين برنامه انتشار اوراق مشارکت شهرداري ها در ايران بعد از انقلاب از سوي شهرداري تهران و با هدف نوسازي بافت هاي فرسوده در قالب پروژه نواب صورت گرفت؛ انتشار اين اوراق به رغم ايرادات و اشکالاتي که داشت، تبديل به تجربه اي بسيار خوب براي کشور و آغازگر استفاده از اين روش تامين مالي براي شهرداري ها در کشور شد. در سال 87 شهرداري مشهد با انتشار اوراق مشارکت براي تامين منابع مالي براي پروژه هاي عمراني خود مجددا شهرداري ها را وارد اين حوزه کرد و از آن سال به بعد هر سال تعداد شهرداري هاي ناشر اوراق مشارکت شهري در ايران بيش از سال قبل مي شود.
    
    تعريف اوراق قرضه شهري
اوراق قرضه شهري اصطلاحا التزامي است که دولت هاي محلي، فرمانداري ها، شهرداري ها و ديگر موسسات محلي و شهري براي تامين مالي پروژه هاي ساخت و ساز از مدارس و بيمارستان ها گرفته تا آب و فاضلاب و بزرگراه ها منتشر مي کنند؛ اين پروژه ها معمولادر کشوري مثل آمريکا بايد فوايد عمومي داشته باشند تا اجازه انتشار بيابند.
در ايران اوراق مشارکت براي نوسازي بافت هاي فرسوده تعريف شد و شرط اصلي براي دريافت مجوز انتشار از بانک مرکزي داشتن توجيه فني و اقتصادي بود، اما براي سال جاري انتشار اين اوراق به شرط داشتن توجيه فني و اقتصادي براي همه پروژه هاي شهري ممکن در نظر گرفته شده است.وقتي اوراق قرضه خريداري مي کنيم، در واقع پولي به ناشر اوراق قرض مي دهيم و در عوض ناشر پرداخت بهره از پيش تعيين شده اي در زمان هاي معين (معمولادوره هاي شش ماهه) و برگرداندن اصل پول در زمان سررسيد اوراق (پايان عمر پروژه) را تعهد و تضمين مي کند.
   
    تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت
در ايران سود اوراق مشارکت معمولاسه ماهه پرداخت مي شود؛ اين سود پرداختي براي شرعي بودن آن به صورت علي الحساب پرداخت مي شود و در زمان اتمام پروژه سود قطعي آن پرداخت مي شود، در واقع به نوعي خريداران اوراق مشارکت در پروژه ها شريک هستند و فقط شهرداري به عنوان مجري طرح حداقلي براي سود را تضمين مي کند؛ به همين دليل است که در ايران اوراق قرضه، اوراق مشارکت ناميده مي شود.
   
    معافيت مالياتي و ريسک اوراق قرضه
دو ويژگي اصلي که در مورد اوراق مشارکت شهرداري ها از اهميت بالايي برخوردار است، معافيت مالياتي و ريسک پايين اين نوع سرمايه گذاري ها است.
در آمريکا همه اوراق قرضه شهري از همه ماليات ها (ماليات هاي ايالتي و فدرال) معاف نيستند، اما به طور معمول بهره اوراق قرضه اي که مربوط به پروژه هايي باشند که داراي منعفت عمومي است، از ماليات بر درآمد معافند؛ در ايران سود ناشي از اوراق مشارکت معاف از ماليات است.
اوراق قرضه براي سرمايه گذاراني که ماليات برايشان مهم است، حائز اهميت بالايي است و يکي از دلايل محبوبيت بالاي اوراق قرضه شهري همين است. در زمان خريد اوراق قرضه، مهم ترين موضوع ريسک اين سرمايه گذاري است که ناشي از اعتبار و توانايي ناشر در انجام تعهدات مالي تعهد شده است.
شهرداري ها معمولاسابقه خوبي در انجام تعهدات خود در اين زمينه دارند و به طور سنتي از لحاظ پرداخت ها از شرکت ها وضعيت بهتري دارند. در ايران به دليل مسائل سياسي و اجتماعي حتي در صورت عدم توانايي شهرداري در انجام تعهداتش دولت از نکول جلوگيري مي کند (به رغم اينکه هيچ تعهدي ندارد) و اين قضيه اعتبار اوراق شهرداري ها و امنيت آنها را بيشتر مي کند.
 در کشورهاي پيشرفته ناشرين اوراق قرضه وضعيت مالي خود را از طريق بيانيه هاي رسمي براي همه روشن مي کنند؛ اطلاعات لازم را مي توان از طريق بانک ها، کارگزاري ها يا در اينترنت پيدا کرد.يکي ديگر از راه هاي بررسي اعتبار يک ناشر اوراق قرضه، استفاده از اطلاعات شرکت هاي اعتبار سنجي است، شرکت هايي مثل MOODY’s و S&P از اين قبيل موسسات هستند؛ در ايران چنين رتبه بندي ها و اصلاشرکت هايي براي اين کار وجود ندارد و در واقع بايد گفت زيرساخت هاي اطلاعاتي لازم براي آن وجود ندارد.
    
    اهميت اعتبارسنجي
اعتبار سنجي اين گونه شرکت ها به دليل اينکه از ديدگاه کاملافني و کارشناسي صورت مي گيرد، از اهميت بالايي برخوردار است؛ علاوه بر علمي و قابل اتکا بودن اين گزارش ها، شفافيت بالاي آنها براي سازمان ها و در اين مورد شهرداري ها موجب بالارفتن کارآيي مالي و اقتصادي سازمان ها مي شود. اين شفاف تر شدن براي خريداران اوراق قرضه نيز جذابيت بالاتري ايجاد مي کنند.
   
    مزاياي اوراق قرضه شهري براي سرمايه گذاران
    برخي مزاياي اوراق قرضه شهري براي سرمايه گذاران در زير آمده است:
    1- معمولامعاف از مالياتند؛
    2- از امنيت بالايي برخوردارند، چرا که شهرداري ها و فرمانداري ها از اعتبار مالي بالايي برخوردارند؛
    3- جريان درآمدي کاملامشخص و قابل پيش بيني براي دارنده اوراق ايجاد مي کنند؛
    4- معمولاانتخاب هاي زيادي بر اساس کيفيت سرمايه گذاري، ماليات، اعتبار ناشر، مدت سرمايه گذاري، بهره و ريسک آن ايجاد مي کنند (در ايران همه اوراق مشارکت يکسانند)؛
    5- نقدشوندگي اوراق قرضه بسيار زياد است (در ايران بانک ها با جريمه اي نسبتا پايين اوراق مشارکت را باز خريد مي کنند که البته در سال جاري اين بازخريدها ممنوع شده است و خريد و فروش اوراق مشارکت بايد در بورس انجام شود؛ به نظر نمي رسد اين قضيه به جز يک شوک اوليه تفاوت چنداني در نقدشوندگي اوراق مشارکت ايجاد کند).
    در ايران بي نام بودن، سهولت معامله و بازخريد آسان اوراق مشارکت به جذابيت آنها افزوده است.
   
    معيارهاي انتخاب اوراق قرضه
ريسک اعتباري گرچه اصولانبايد تنها معيار تصميم گيري باشد، اما در هر صورت يکي از مهم ترين معيارها است، از طرف ديگر معاف از ماليات بودن اوراق قرضه شهرداري ها معياري است که براي سرمايه گذاران اهميت بالايي دارد. به طور کلي ابزارهاي مالي درآمد ثابت براي ريسک بالاتر بازده بالاتري پرداخت مي کنند و اگر جز اين باشد کسي آنها را خريداري نمي کند، همين امر موجب مي شود شهرداري ها بتوانند با پرداخت سود کمتري نسبت به سازمان هاي ديگر منابع مالي جمع آوري کنند.
ريسک اوراق قرضه شهري معياري است براي اينکه نشان دهد ناشر به چه احتمالي همه پرداخت هاي اصل و بهره را مطابق توافق صورت گرفته انجام مي دهد؛ در واقع بسته به منبعي که براي بازپرداخت اصل و بهره در نظر گرفته مي شود، ريسک اوراق متفاوت خواهد بود: مثلادر نوعي از اوراق قرضه شهري به نام اوراق قرضه تعهد عمومي يا همان general obligation ناشر تعهد مي دهد که از تمامي اعتبارش براي بازپرداخت استفاده مي کند؛ اين نوع اوراق معتبرترين نوع اوراق قرضه شهري است، اوراق مشارکت شهرداري ها در ايران در اين دسته قرار مي گيرند؛ چرا که شهرداري منابع اصل و بهره اين اوراق را از محل اعتبارات بودجه اي خود تامين مي کند. اين نوع اوراق پايين ترين نرخ بهره را به دليل اينکه کمترين ريسک را دارند، مي پردازند.
    
    اوراق قرضه درآمدي
اوراق قرضه درآمدي (revenue bonds) اوراقي هستند که در آنها محل بازپرداخت ها از بخش خاصي از درآمدهاي شهرداري تعيين مي شود، مثلاشهرداري متعهد مي شود که اين اوراق را از محل درآمدهاي ناشي از سازمان آب خود بپردازد؛ همان طور که مشخص است به دليل محدودتر بودن منابع بازپرداخت اين اوراق نسبت به اوراق دسته قبل، اين اوراق ريسک بالاتري دارند و در نتيجه براي فروش آنها نياز به پرداخت بهره بالاتر است.
    انواع ديگري از اوراق قرضه شهري نيز وجود دارد که در اينجا مجال بررسي آنها وجود ندارد.
    
    مزاياي اوراق قرضه شهري براي ناشرين
    انتشار اوراق مشارکت داراي کارکردهاي اقتصادي مهمي است؛ مثلادولت از آن به عنوان ابزاري انقباضي براي کاهش تورم استفاده مي کند؛ اوراق مشارکت براي ناشر نيز ويژگي هاي زير را نيز دارد:
    1- نقدينگي را به سمت توليد و در اينجا عمران شهري هدايت مي کند؛
    2- بخشي از نيازهاي مالي ناشر را تامين مي کند؛
    3- به توسعه زيرساخت ها کمک مي کند؛
    4- مردم را در طرح هاي توسعه اي دخالت مي دهد که آثار فرهنگي و اجتماعي خاص خود را دارد؛
    5- هزينه نقدينگي و تامين مالي را شفاف مي کند؛
    در ايران دريافت مجوزهاي لازم براي انتشار اوراق مشارکت نسبت به روش هاي جديد تر تامين مالي و به طور کلي پروسه انجام آن بسيار سهل تر است.
   
    خريداران اوراق مشارکت
خريداران اوراق مشارکت شهري در ايران طيف گسترده اي از خريداران را تشکيل مي دهند، اما دسته بندي کلي اين خريداران را مي توان به اين صورت انجام داد:
    
    1- خريداران نهادي:
    اين گروه از خريداران بخش زيادي، بعضا تا 80 درصد اوراق منتشر شده را خريداري مي کنند؛ براي اين خريداران در همه جاي دنيا کم ريسک بودن سرمايه گذاري از اهميت بالايي برخوردار است و همين موجب جذابيت اوراق قرضه شهري براي آنان مي شود؛ خريداراني مثل صندوق هاي بازنشستگي نمي توانند در پرتفوليوهايي که تشکيل مي دهند، ريسک بالايي متحمل شوند و به همين دليل اوراق مشارکت را به عنوان يک سرمايه گذاري کم ريسک انتخاب مي کنند.
    
    2- خريداران حرفه اي و متخصص:
    اين گروه از خريداران معمولابه دليل سود پايين اوراق مشارکت از اين اوراق استقبال زيادي نمي کنند، اما درصد کمي از پرتفوليوهاي سرمايه گذاري شان را براي متعادل کردن ريسک به اين سرمايه گذاري ها اختصاص مي دهند.
    
    3- مردم عادي:
بيشترين انگيزه مردم عادي در خريد اين اوراق کم ريسک بودن و از طرف ديگر معاف از ماليات بودن درآمد اين اوراق است؛ در کشورهاي پيشرفته براي استفاده از منافع مالياتي و همين طور ريسک کم اين نوع سرمايه گذاري ها، صندوق هاي سرمايه گذاري خاص سرمايه گذاري در اين گونه اوراق به وجود آمده اند.
شهرداري ها به دليل نياز روزافزون به منابع مالي از يک طرف و سهل و آسان بودن نسبي کسب مجوزهاي لازم براي انتشار اوراق مشارکت در ايران از طرف ديگر متوجه پتانسيل هاي موجود در جامعه شده اند و طي 2 سال گذشته شهرداري هاي شهرهاي کوچک هم به دنبال انتشار اوراق مشارکت براي جذب منابع مالي پروژه هاي عمران شهري خود افتاده اند.

منبع:روزنامه دنیای اقتصاد

  رویکرد اجتماعی و فرهنگی به مدیریت شهری  

هر پدیده ای در جامعه‏‎، یک وجه اجتماعی و فرهنگی دارد. چون هر جا انسان ها کنار هم قرار می گیرند و اجتماعی را شکل می دهند، در اثر کنش و تعاملات متقابل، وجوه مختلف اجتماعی و فرهنگی خود را نشان می دهند.
در میان اجتماعات انسانی، شهر را می توان با توجه به تراکم جمعیت، سرعت و پویایی فعالیت ها، تخصص گرایی و تقسیم کار اجتماعی متمایز دانست. ساختار ارگانیکی شهر به گونه ای است که سطح مراودات اجتماعی بسیار پر حجم اما سطحی، گذرا، ناپایدار و نسبتا رسمی است و بیشتر از آن که هنجارهای سنتی شکل روابط بین شهرنشینان را تعیین کند این قانون و هنجارهای رسمی است که بر روابط اجتماعی سنگینی می کند. چنین فضایی موجب می شود تا روابط بین مردم ساکن در شهر (در مقایسه با جوامع کوچک روستایی) از عمق و کیفیت کافی برخوردار نباشد. در نتیجه خلاء های عاطفی و ضعف در هویت جویی افزایش می یابد و نیاز به تعلق اجتماعی کمتر تامین می شود. در چنین شرایطی‏ انسان شهرنشین در تکاپوی رفع نیاز به تعلق اجتماعی و هویت یابی، توسعه روابط اجتماعی را دنبال می کند. اما آن چه تلاش او را می تواند تا حد زیادی خنثی کند بافت و ساختار و کالبد و شکل انجام فعالیت در شهر است که سطح ارتباطات و تعاملات اجتماعی شهرنشینان را محدود می کند. حال اگر در برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری بتوان به گونه ای این بافت و ساختار و فعالیت ها را تنظیم کرد که به توسعه تعاملات و ارتباطات عمیق و کیفی کمک کند، طبعا بیشترین کمک به ارتقاء حس تعلق اجتماعی‏، هویت یابی و تامین نیازهای عاطفی شهروندان شده است.
از آن جا که نگاه انسانی به شهر و شهروندان می طلبد که آسایش و تامین نیازهای روحی و اجتماعی شهرنشینان مورد توجه باشد، ضروری است که برنامه ریزی و مدیریت شهری با رویکردی فرهنگی و اجتماعی مترصد توسعه سطح روابط و مناسبات انسانی در شهر باشد.
برخی از موانع ساختاری شهر که مانع از توسعه سطح روابط و تعاملات اجتماعی عمیق می شوند عبارتند از :

• ▪ بافت و معماری غلط بناها‏، میادین، خیابان ها، و بازار
• ▪ طراحی غلط و استقرار ناصحیح بخش های مختلف مسکونی، تجاری، اداری و فرهنگی
• ▪ آشفتگی ظاهری در منظر و مرآی شهر به نحوی که این آشفتگی بصری در روح و روان شهروندان تاثیر منفی به جای می گذارد.

از جمله راه هایی که می توان این وضعیت را اصلاح کرد، پیوند زدن بین جنبه های زیباشناختی، فرهنگی و هنری با وجوه مختلف زندگی جمعی است مثلا تبدیل گذرگاه های پیاده به باغ راه ها، ارایه جلوه های بصری بدیع و چشم نواز بر دیوارها و بناهای شهر، توسعه فضای سبز، ایجاد فرصت های جمعی برای گذران اوقات فراغت از جمله سالم سازی و مناسب سازی بوستان ها و پارک ها برای حضور خانواده ها، اصلاح شکل استقرار واحدهای مسکونی، تجاری، اداری به گونه ای که شهر را در دسترس و دریافت خدمات را آسان سازد.
باید در نظر داشته باشیم که سازه های شهری و نیز فعالیت های اجتماعی در شهر، باید به گونه ای با مقتضیات فرهنگی و اجتماعی پیوند داشته باشند که آرامش درونی و ذهنی شهروندان را دچار آشفتگی نسازند.
با این مقدمه بد نیست نگاهی داشته باشیم به دو رویکرد در مدیریت شهر:

رویکردی که شهرداری را صرفا سازمانی خدماتی می داند و رویکردی که از شهرداری به عنوان نهادی اجتماعی انتظاری بالاتر دارد و علاوه بر ارایه خدمات شهری توقع دارد شهرداری بین کالبدشهر، فعالیت های شهری و شهروندان ارتباطی منطقی و متناسب ، با نگاهی فرهنگی و اجتماعی داشته باشد. به طور مثال اگر از زاویه فرهنگی و اجتماعی به احداث یک میدان نگاه نکنیم، کاربری میدان را محدود به کارکرد ترافیکی آن خواهیم کرد و درباره آثاری که این میدان در شکل گیری اجتماعات مردمی در میان و اطراف آن خواهد داشت برنامه ریزی نمی کنیم و بعدا باید به فکر رفع و رجوع تبعات اجتماعی آن از جمله شکل گیری مزاحمت ها و ناهنجاری باشیم. همین مثال در مورد احداث پل ها و بزرگ راه ها و سایر بناهای شهری مصداق پیدا می کند.
حال آن که رویکرد اجتماعی و فرهنگی از ما می خواهد که کالبد و ساختار شهر را اساسا با در نظر گرفتن کارکردهای فرهنگی و اجتماعی توسعه دهیم. یعنی از ابتدا اندیشه کنیم که چگونه می توان به موازات تامین نیازهای خدماتی شهروندان، نیاز آنها به رابطه اجتماعی، کمال و تعالی، آرامش روحی و روانی و معنوی را هم تامین نمود.
اگر برخی از کلان شهرهای جهان امروزه با تراکم معضلات اجتماعی، بزهکاری، تشویش ، خشونت، پرخاشگری، و آلودگی شناخته می شوند دلیل آن چیزی نیست جز غفلت از ابعاد و جنبه های فرهنگی و اجتماعی در فضای زیست شهری. و به همین خاطر تاکید می شود که در برنامه ریزی و مدیریت شهری بایستی در باره سازگار نمودن تغییرات تکنولوژیک با تغییرات اجتماعی و فرهنگی دغدغه دائمی داشت. به همین خاطر است در رویکرد اجتماعی و فرهنگی به مدیریت شهر تاکید می شود که هیچ توسعه و رشد کالبدی در شهر پذیرفته نیست مگر این که از قبل درباره ابعاد و آثار فرهنگی و اجتماعی آن فکر شده باشد

کلوب

مشارکت در مدیریت شهری

نظام مدیریت شهری مانند دیگر نهادها در تبادل و تعامل با جامعه و شهروندان معنا پیدا می كند. یك بعد مسأله تصمیمات، قوانین و سیاست های شهرداری و بعد دیگر انتظارات و خواسته ها و نهایتاً حمایت و مشاركت فعالانه شهروندان است. از دهه ۱۹۸۰ میلادی به بعد، كارشناسان مدیریت شهری متوجه این موضوع شدند كه طرح ها و برنامه های شهری تنها زمانی موفقیت آمیز خواهند بود كه متناسب با نیازها و خواسته های اقشار، طبقات و خرده فرهنگ های گوناگون و متنوع جامعه تدوین و تبیین گردند.
نتایج تحقیقات وسیع و گسترده جامعه شناختی دال بر این امر است كه برنامه ریزی های شهری تمركزگرا دیگر قادر به حل مسائل پیچیده تر و گسترده تر كلان شهرها نیستند. بر این مبنا شاهد گرایش هرچه بیشتر مدیریت شهری و اندیشمندان جامعه شناسی شهری به برنامه ریزی محلی، مشاركتی و از پایین به بالا در قیاس با نوع سنتی برنامه ریزی دستوری و از بالا به پایین هستیم. تمركززدایی و محله گرایی در واقع واگذاری امور محله ای به مردم همان محله است. ایجاد واحدهای محله ای موجب ارتقا و كارآمدی نظام مدیریت شهری و تسهیل در اداره امور شهر و صرفه جویی های وسیع اقتصادی در درازمدت خواهد شد.
اگر باب مشاركت فعال بسته باشد و شهروند به شهرنشین تنزل پیدا كند، نه تنها شاهد رشد و تعالی شخصیت مردم، بسط و استخراج توانایی های افراد، تقویت هویت شهری و احساس تعلق به شهر، تقویت حس اعتماد و همكاری میان اهالی شهر و شهرداری ها نیستیم، بلكه دارای كمترین میزان كاركرد و بهره وری در نظام مدیریت شهری نیز خواهیم بود.
مشاركت شهروندان در جامعه شهری حامل نتایج بس گرانبها و متقابلی برای حكومت محلی و شهروندان خواهد بود. رویارویی با مسائل و مشكلاتی كه ابرشهرهای جهان با آن دست به گریبان هستند مانند انفجار جمعیت، حاشیه نشینی و اسكان غیررسمی، نابسامانی وضعیت ترافیك، آلودگی محیط زیست، سیل مهاجران روستایی به شهر و مسائل بسیار دیگر كه با تسریع فرآیند شهرنشینی، رشد سریع ارتباطات، اطلاعات و فن آوری، جهانی شدن اقتصاد و بازارهای كار و سرمایه و...، دائماً در حال گسترش و پیچیدگی بیشتر هستند، تنها با بهره گیری درست و بهینه از توان ها، استعدادها و ظرفیت های بالقوه و وسیع موجود در شهروندان و منابع شهری در حوزه های گوناگون و در قالب طرح ها و برنامه های مشاركتی قابل حل هستند.
تجارب دهه های اخیر بسیاری از كشورهای توسعه یافته و برخی از كشورهای در حال توسعه در ساماندهی مدیریت شهری، حاكی از آن است كه با پرداختن به توسعه پایدار شهر در سطوح خرد و كلان و از منظر جامعه شناختی، الگوی مناسب برای برون رفت از این چالش ها همانا الگوی مدیریت درونزای محله ای است. در این الگو درباره كوچك ترین و همگون ترین واحد شهر، یعنی محله، بررسی، سیاستگذاری، مدیریت و برنامه ریزی انجام می شود. در این دیدگاه كوچك ترین و همگن ترین واحد شهر یعنی محله، مبنا قرار می گیرد. امتداد منطقی این نگاه منجر به شكل گیری مدیریت از پایین به بالا و توأمان با مشاركت فعال شهروندان، توسعه منابع انسانی، تمركززدایی، ایجاد ظرفیت های نهادی، تعاملات اصولی، تقویت اجتماعات محلی و نهایتاً ارتقای میزان مشاركت، شعور و آگاهی جمعی شهروندان خواهد شد.
مشاركت شهروندان در جامعه شهری حامل پیامدهای مثبت و دوطرفه برای شهروندان و دولت های محلی و شهری است؛ از جمله بسط توانایی های افراد، حل مشكلات شهری از طریق مشاركت، تقویت احساس اطمینان و اعتماد بین شهروندان و شهرداری ها و نهایتاً شكل گیری و تقویت هویت شهری و احساس تعلق به شهر. در تهران قدیم، محله های شهر نقش عمده ای در سامان بخشی و سازماندهی امور شهری ایفا می كردند. هر محله ویژگی های خاص خودش را داشت و به آن ویژگی ها شاخص بود. هر محله تهران تقریباً دارای كاركردهای خاص خود بود و به گونه ای به ارائه خدمات و تولید كالاهای مختص به خود می پرداخت. به این ترتیب بود كه اهالی محله در نوعی احساس تعلق و هویت محله ای، مشترك بودند؛ به نحوی كه هر شهروند بیشتر به نام محله ای كه در آن ساكن بود شناخته می شد. البته با ورود به دوران گذار و تحولات سریع آن، این حالت نیز به مرور از دست رفت و مناسبات مزبور به هم ریخت.
در گذشته مردم در اكثر مسائل مربوط به محله همانند آبادانی محله، ایجاد امنیت در محله، دستگیری از مستمندان و... مشاركت داشتند، ولی رفته رفته این نقش مردم كم رنگ شد، شهروندان با شهر بیگانه شدند و محله ها هویت خاص خودشان را از دست دادند. در چنین وضعی شهروندان خود را منفعل و جدا از محله و شهر احساس می كنند و شهرداری ها موظف به اداره امور شهر به تنهایی و خالی از مشاركت مردم می شوند و نهایتاً محلات و شهر وضع ناپایدار پیدا می كنند.
انتظارات و توقعات مردم روزبه روز از شهرداری بالاتر رفته و شهرداری نیز از مردم سلب مسئولیت می كند. نتیجتاً هرچه مشكلات شهرداری بیشتر می شود، انتظارات و توقعات یك طرفه مردم نیز افزایش خواهد یافت و به این ترتیب شهرداری از شهروندان جدا خواهد افتاد و سوءظن و بدگمانی جای احساس محبت و یكدلی را خواهد گرفت.
مشاركت شهروندان نقش محوری در پایداری محلات شهری دارد و البته این مشاركت پایان و حد و سقفی ندارد و می تواند روزبه روز در یك جامعه تعمیق یابد.
سطوح مختلف مشاركت شهروندی را به صورت زیر می توان دسته بندی كرد: ۱- عدم مشاركت ۲- مساوات طلبی نمایشی ۳- قدرت شهروندی
اما سؤال اینجاست كه مردم چه زمانی بیشتر مشاركت خواهند كرد؟ هرچه شهرداری ها زمینه را برای حضور مؤثر و مشاركت فعال مردم آماده تر كنند و حقوق شهروندی آنان را بیشتر رعایت كنند، آنگاه مردم نیز متقابلاً احساس تعلق بیشتری به شهر نشان خواهند داد. مردم زمانی تمایل به مشاركت فعال خواهند داشت كه دارای حقوق شهروندی و قدرت عمل كافی و وافی باشند.
در این صورت است كه آنان نیز به طور فعال به وظایف خود كه همان رعایت قانون، ضوابط و مقررات است اهتمام خواهند ورزید و در چارچوب حقوق و وظایف خود مشاركت خواهند كرد. پس مشاركت معلول است نه علت. از جمله عوامل مؤثر در میزان مشاركت شهروندان، گسترش ارتباطات شهروندی و افزایش آگاهی های عمومی به ویژه در حوزه شهروندی است كه با موضوع آموزش شهروندی ارتباط تنگاتنگی دارد.
برای حركت به سوی شهری شهروندمدار و نه زورمدار، نظام مدیریت شهری معتبر، استقرار مردم سالاری و خواست مردم؛ تمركززدایی و محله گرایی در قالب انواع سازمان ها و تشكل ها و تحقق فرهنگ شهروندی، اجتناب ناپذیر است.
مشاركت های مردمی هنگامی می تواند در فرایند توسعه پایدار مؤثر و كارا باشد كه به صورت هدفدار، آگاهانه و داوطلبانه در قالب همین سازمان ها و تشكل های دولتی و غیردولتی تعیّن پیدا كند. مشاركت اشكال متنوع و مختلفی دارد كه انجمن های شورایاری در محلات(۱)، محوری ترین نوع مشاركت در اداره امور شهرها محسوب می شوند.
۱- انجمن های شورایاری محلات تهران، در اسفندماه سال گذشته(۱۳۸۴) به طور گسترده در ۴۰۰ محله شهر تهران تشكیل شد.

روزنامه همشهری- علیرضا عرب

      شهردار شهر خود باشید    

طرح ابتکاری NBN در واقع یک سیستم مدیریت شهری به شکل مشارکتی است که مردم همگام با دولت در تمامی تصمیم‌گیری‌های مربوط مشارکت می‌کنند.
یکی از جالب‌ترین و موفقیت‌آمیزترین شیوه‌ها در زمینه مدیریت شهری مدت ده سال است که در شهر روچستر ایالت نیویورک در حال اجرا است.
در این روش هر کس اقدام به ساماندهی محیط اطراف خود می‌کند و سعی دارد در تمامی اقدامات سازنده در زمینه بهبود وضعیت زندگی محل سکونت خود مشارکت کند. این سیاست عجیب که بازدهی بسیار خوبی تاکنون داشته است در اصطلاح «همسایه‌ها محیط اطراف در همسایگی خود را ساماندهی می‌کنند.» (NBN) عنوان گرفته است.
طبق این طرح ساکنان روچستر برای آینده شهر خود برنامه‌ریزی می‌کنند و الویت‌های بودجه‌بندی شهر خود را مشخص می‌کنند. در نخستین قدم شورای شهر تصمیم گرفت تا از انرژی‌های موجود در شهر و دانش شهروندان بهره گیرد. زمانی که در سال ۱۹۹۴ بیل جانسون شهردار این شهر شد یکی از اولین طرح‌های ابتکاری وی برنامه NBN بود. با جلب رضایت همه شهروندان برای برنامه‌ریزی و انجام اقدامات عمرانی، شهر به ۱۰ بخش جغرافیایی تقسیم شد. برنامه‌ریزان و شهروندان هر قسمت ترغیب به همکاری با یکدیگر و ارایه راهکارهای مناسب شدند که در نتیجه چندین طرح کاربردی که اجرای آن بر عهده شهروندان بود، حاصل شد.
از طرفی برای کسب اطمینان از سودمند بودن طرح‌های ارایه شده یک فرصت ۱۸ ماهه برای آنها در نظر گرفته می‌شد و بعد از آن طرح‌ها مورد بازبینی مجدد قرار می‌گرفت. شورای شهر همچنین ایده حضور مستقیم مشارکت‌کننده را ارایه کرد که طبق آن تنها طرح‌هایی مورد قبول واقع می‌شدند که برنامه‌ریزان شهری آن بتوانند شرکت یا شرکایی که فرمی برای پشتیبانی از پروژه را به امضا برسانند، معرفی کنند و زمانی طرح به مرحله اجرا در می‌آمد که شهروندان منابع سرمایه‌گذاری درژ پروژه را که در اجرای آن بتوانند کمک کنند، شناسایی کنند. از زمان اجرای طرح NBN حدود ۷۶ درصد از برنامه‌های ارایه شده، تکمیل شده است.
البته باید به این نکته هم اشاره کرد که اجرای طرح‌های ارایه شده به طورکامل بر عهده شهروندان نیست بلکه تلاش‌ها در راستای مشارکت هر چه بیشتر آنان در این زمینه و حمایت از طرح‌های ارایه شده توسط مردم است.
کلیه بخش‌های NBN ‌با یک سیستم کامپیوتر مرکزی یا به عبارتی شبکه ارتباطی شهر به یکدیگر متصل می‌شوند که به این طریق امکان دسترسی به اطلاعات شهری برای همگان میسر می‌شود. نرم‌افزار نقشه‌کشی GIS، اطلاعات برنامه‌ریزی سه بعدی، پست الکترونیکی مطمئن و سیستم مدیریت فایل‌ها از دیگر تسهیلات و امکانات موجود است. گروهی از مردم به همراه متخصصین کار حفظ و به روز نگه داشتن شبکه را بر عهده دارند.
موسسه NBN که توسط شورای شهر و کالج محلی اداره می‌شود به شهروندان امکانات آموزشی در زمینه مدیریت، سازماندهی جامعه و مهارت‌های برنامه‌ریزی فنی را رایگان ارایه می‌دهد. شهروندان روچستر همچنین در سیاست ‌گذاری تخصیص بودجه در زمینه های مختلف نیز صاحب نظر هستند که این امر در واقع ابزار قدرت مردم محسوب می‌شود.
از نخستین نتایج به دست آمده از اجرای نخستین طرح‌های NBNدر سال ۱۹۹۵ درک اهمیت بالا بودن کیفیت زندگی توسط مردم بود. در واقع پس از عملی شدن نخستین سیاست‌گذاری‌ها که به شکل مشارکتی انجام شد، شهروندان روچستر نسبت به حفظ محیط زندگی خود حساس شدند به طوری که همه سعی می‌کردند به نوعی در رعایت بهداشت، پیشیگیری از وقوع جرایم و هر آن چه که لازمه زندگی آرام و سالم در یک محیط شهری است نقش داشته باشند.
در نتیجه گروه‌های حفظ محیط زیست، پلیسی (نظارت بر اجرای قانون و برخورد با متخلفین) و نظارتی با مشارکت مردم تشکیل شد.
با سهیم شدن مردم در برنامه‌ریزی‌های اصولی ،نگرانی‌هایی در مورد منطقه‌گرایی و چگونگی تقسیم بخش‌های مختلف به وجود آمد که برای حل این مشکل ۱۲۰ جلسه همگانی ظرف سه سال برگزار شد. البته علت این امر این بود که طبقه‌بندی‌های منطقه‌ای در آمریکا بر اساس آن چه طبقه‌بندی اقلیدسی نام گرفته است انجام می‌شود در نتیجه توسعه در هر یک از مناطق محدود به یک کاربری خاص نظیر تجاری یا صنعتی بودن، می‌شود که البته طرح‌های NBN موجب ساماندهی نقص های موجود در این طبقه‌بندی‌ها شد.
NBN امکان سرمایه‌گذاری‌های خصوصی را برای پیشبرد اهداف توسعه شهری فراهم می‌کند که همین امر منجر به ساخت بسیاری از مراکز رفاهی و تفریحی توسط مردم شده است.
دانشگاه‌های روچستر در هر دوره حدود ۰۰۰/۷۰ دانشجو به طور تمام وقت ثبت نام می‌کنند و باید گفت که بیشتر این دانشگاه‌ها در توسعه اقتصادی شهر و اجرای طرح‌های NBN نقش بسیار مهمی دارند.
ظرف ده سال گذشته NBN در ارتباط مجدد مردم و دولت نقش مهمی ایفا کرده است علاوه بر این بیانگر این مطلب بوده است که دولت محلی هم می‌تواند در راستای اهداف مردم عمل کند به نوعی که شهروندان کنترل امور زندگی خود را در اختیار داشته باشند و بتوانند در کلیه برنامه‌ها مشارکت کنند.
با بازنشستگی بیل جانسون شهردار شهر روچستر و مبتکر طرح NBN در اول ژانویه ۲۰۰۶ نیروهای جدید نیز مصمم هستند با حفظ همان اصول در راستای اهداف NBN با مشارکت مردم قدم بردارند.

http://urbanization.blogfa.com

   NBN موفق ترین شیوه مدیریت شهری  

نخستین قدم شورای شهر تصمیم گرفت تا از انرژی های موجود در شهر و دانش شهروندان بهره گیرد. زمانی که  «بیل جانسون» شهردار این شهر شد یکی از اولین طرح های ابتکاری وی برنامه NBN بود. با جلب رضایت همه شهروندان برای برنامه ریزی و انجام اقدامات عمرانی، شهر به چند بخش جغرافیایی تقسیم شد. برنامه ریزان و شهروندان هر قسمت ترغیب به همکاری با یکدیگر و ارایه راهکارهای مناسب شدند که در نتیجه چندین طرح کاربردی که اجرای آن بر عهده شهروندان بود، حاصل شد. از طرفی برای کسب اطمینان از سودمند بودن طرح های ارایه شده یک فرصت چند ماهه برای آن ها در نظر گرفته می شد و بعد از آن طرح ها مورد بازبینی مجدد قرار می گرفت.

شورای شهر همچنین ایده حضور مستقیم مشارکت کننده را ارایه کرد که طبق آن تنها طرح هایی مورد قبول واقع می شدند که برنامه ریزان شهری آن بتوانند شرکت یا شرکایی که فرمی برای پشتیبانی از پروژه را به امضا» برسانند، معرفی کنند و زمانی طرح به مرحله اجرا در می آمد که شهروندان منابع سرمایه گذاری در پروژه را که در اجرای آن بتوانند کمک کنند، شناسایی کنند. از زمان اجرای طرح NBN بخش زیادی از برنامه های ارایه شده، تکمیل شده است.

البته باید به این نکته هم اشاره کرد که اجرای طرح های ارایه شده به طور کامل برعهده شهروندان نیست بلکه تلاش ها در راستای مشارکت هرچه بیشتر آنان در این زمینه و حمایت از طرح های ارایه شده توسط مردم است. کلیه بخش های NBN با یک سیستم کامپیوتر مرکزی یا به عبارتی شبکه ارتباطی شهر به یکدیگر متصل می شوند که به این طریق امکان دسترسی به اطلاعات شهری برای همگان میسر می شود. نرم افزار نقشه کشی GIS، اطلاعات برنامه ریزی سه بعدی، پست الکترونیکی مطمئن و سیستم مدیریت فایل ها از دیگر تسهیلات و امکانات موجود است.

گروهی از مردم به همراه متخصصین، کار حفظ و به روز نگه داشتن شبکه را برعهده دارند. موسسه NBN که توسط شورای شهر و کالج محلی اداره می شود به شهروندان امکانات آموزشی در زمینه مدیریت، سازماندهی جامعه و مهارت های برنامه ریزی فنی را رایگان ارایه می دهد. شهروندان «روچستر» همچنین در سیاستگذاری تخصیص بودجه در زمینه های مختلف نیز صاحب نظر هستند که این امر در واقع ابزار قدرت مردم محسوب می شود. از نخستین نتایج به دست آمده از اجرای نخستین طرح های NBN درک اهمیت بالا بودن کیفیت زندگی توسط مردم بود. در واقع پس از عملی شدن نخستین سیاستگذاری ها که به شکل مشارکتی انجام شد، شهروندان «روچستر» نسبت به حفظ محیط زندگی خود حساس شدند به طوری که همه سعی می کردند به نوعی در رعایت بهداشت، پیشیگیری از وقوع جرایم و هر آنچه که لازمه زندگی آرام و سالم در یک محیط شهری است نقش داشته باشند. در نتیجه گوه های حفظ محیط زیست، پلیسی(نظارت بر اجرای قانون و برخورد با متخلفین) و نظارتی با مشارکت مردم تشکیل شد. با سهیم شدن مردم در برنامه ریزی های اصولی، نگرانی هایی در مورد منطقه گرایی و چگونگی تقسیم بخش های مختلف به وجود آمد که برای حل این مشکل جلسه همگانی ظرف سه سال برگزار شد. البته علت این امر این بود که طبقه بندی های منطقه ای در آمریکا بر اساس آنچه طبقه بندی «اقلیدسی» نام گرفته است، انجام می شود در نتیجه توسعه در هر یک از مناطق محدود به یک کاربری خاص نظیر تجاری یا صنعتی بودن، می شود که البته طرح هایNBN موجب ساماندهی نقص های موجود در این طبقه بندی ها شد.

NBN امکان سرمایه گذاری های خصوصی را برای پیشبرد اهداف توسعه شهری فراهم می کند که همین امر منجر به ساخت بسیاری از مراکز رفاهی و تفریحی توسط مردم شده است. دانشگاه های «روچستر» در هر دوره حدود هفتادهزار طور تمام قت ثبت نام می کنند و باید گفت که بیشتر این دانشگاه ها در توسعه اقتصادی شهر و اجرای طرح هایNBN نقش بسیار مهمی دارند. ظرف ده سال گذشتهNBNدر ارتباط مجدد مردم و دولت نقش مهمی ایفا کرده است.

علاوه براین بیانگر این مطلب بوده است که دولت محلی هم می تواند در راستای اهداف مردم عمل کند به نوعی که شهروندان کنترل امور زندگی خود را در اختیار داشته باشند و بتوانند در کلیه برنامه ها مشارکت کنند. با بازنشستگی «بیل جانسون» شهردار «روچستر» و مبتکر طرحNBN در اول ژانویه سال 2006، نیروهای جدید مصمم هستند با حفظ همان اصول در راستای اهداف NBN با مشارکت مردم قدم بردارند.

منبع : روزنامه ابتکار